Nghiên cứu Độ sâu InfoFi: Thí nghiệm tài chính chú ý trong thời đại AI

Một, Giới thiệu: Từ sự khan hiếm thông tin đến sự khan hiếm sự chú ý, InfoFi ra đời.

Cuộc cách mạng thông tin thế kỷ 20 đã mang lại sự gia tăng kiến thức bùng nổ cho xã hội loài người, nhưng cũng đã gây ra một nghịch lý: khi việc tiếp cận thông tin gần như không tốn chi phí, thì cái thực sự khan hiếm không còn là thông tin bản thân, mà là nguồn lực nhận thức mà chúng ta sử dụng để xử lý thông tin - sự chú ý. Như nhà đoạt giải Nobel Herbert Simon đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm "kinh tế sự chú ý" vào năm 1971, "quá tải thông tin dẫn đến sự thiếu thốn sự chú ý", và xã hội hiện đại đang bị mắc kẹt trong điều đó. Đối mặt với nội dung vô tận mà mạng xã hội, nền tảng video, và thông báo tin tức tràn ngập, ranh giới nhận thức của con người đang bị khai thác liên tục, việc lọc, đánh giá, và gán giá trị trở nên ngày càng khó khăn.

Và sự khan hiếm của chú ý này đã tiến hóa thành một cuộc chiến tranh giành tài nguyên trong thời đại số. Trong mô hình Web2 truyền thống, các nền tảng thông qua thuật toán phân phối nắm giữ chặt chẽ lối vào lưu lượng, những người thực sự tạo ra nguồn tài nguyên chú ý - bất kể là người dùng, người sáng tạo nội dung hay những người truyền bá trong cộng đồng - thường chỉ là "nhiên liệu miễn phí" trong logic lợi nhuận của nền tảng. Các nền tảng hàng đầu và các bên vốn đầu tư thu hoạch từng tầng trong chuỗi chuyển đổi chú ý thành giá trị, trong khi các cá nhân bình thường thực sự thúc đẩy sản xuất và lan tỏa thông tin lại khó có thể tham gia chia sẻ giá trị. Cấu trúc chia rẽ này đang trở thành mâu thuẫn cốt lõi trong tiến trình phát triển của nền văn minh số.

Sự trỗi dậy của tài chính thông tin (InfoFi) diễn ra trong bối cảnh này. Đây không phải là một khái niệm ngẫu nhiên, mà là một sự chuyển đổi mô hình cơ bản với nền tảng công nghệ từ blockchain, động lực token và AI, với mục tiêu "tái cấu trúc giá trị sự chú ý". InfoFi cố gắng chuyển đổi các hành vi nhận thức phi cấu trúc của người dùng như quan điểm, thông tin, danh tiếng, tương tác xã hội, phát hiện xu hướng thành hình thức tài sản có thể định lượng và giao dịch, và thông qua cơ chế khuyến khích phân phối, cho phép mỗi người tham gia sáng tạo, truyền bá, và đánh giá trong hệ sinh thái thông tin đều có thể chia sẻ giá trị phát sinh từ đó. Đây không chỉ là đổi mới công nghệ, mà còn là một nỗ lực phân phối lại quyền lực về "ai sở hữu sự chú ý, ai dẫn dắt thông tin".

Trong hệ thống kể chuyện của Web3, InfoFi là cây cầu quan trọng kết nối mạng xã hội, sáng tạo nội dung, cược thị trường và trí tuệ nhân tạo. Nó kế thừa thiết kế cơ chế tài chính của DeFi, động lực xã hội của SocialFi và cấu trúc khuyến khích của GameFi, đồng thời giới thiệu khả năng của AI trong phân tích ngữ nghĩa, nhận diện tín hiệu, và dự đoán xu hướng, xây dựng một cấu trúc thị trường mới xung quanh "tài chính hóa tài nguyên nhận thức". Cốt lõi của nó không chỉ đơn giản là phân phối nội dung hay thưởng cho lượt thích, mà là một bộ logic phát hiện và phân phối lại giá trị xoay quanh "thông tin → niềm tin → đầu tư → lợi nhuận".

Từ xã hội nông nghiệp với "đất đai" là yếu tố khan hiếm, đến thời kỳ công nghiệp với "vốn" là động lực tăng trưởng, rồi đến thời đại văn minh số hôm nay, khi "sự chú ý" trở thành tư liệu sản xuất cốt lõi, trọng tâm tài nguyên của xã hội nhân loại đang diễn ra sự chuyển dịch sâu sắc. InfoFi chính là biểu hiện cụ thể của sự chuyển đổi mô hình vĩ mô này trong thế giới chuỗi khối. Nó không chỉ là một làn sóng mới trong thị trường tiền điện tử, mà còn có thể là điểm khởi đầu cho sự tái cấu trúc sâu sắc về cấu trúc quản trị thế giới số, logic sở hữu trí tuệ và cơ chế định giá tài chính.

Nhưng bất kỳ cuộc chuyển đổi mô hình nào cũng không phải là tuyến tính, nó chắc chắn đi kèm với bong bóng, sự thổi phồng, sự hiểu lầm và sự dao động. InfoFi có thể trở thành một cuộc cách mạng chú ý thực sự hướng tới người dùng hay không, phụ thuộc vào việc nó có thể tìm thấy điểm cân bằng động giữa thiết kế cơ chế khuyến khích, logic thu hút giá trị và nhu cầu thực sự hay không. Nếu không, nó sẽ chỉ là một giấc mơ nữa trượt từ "kể chuyện bao trùm" sang "thu hoạch tập trung".

Hai, Cấu trúc sinh thái của InfoFi: một thị trường giao thoa ba chiều "thông tin × tài chính × AI"

Bản chất của InfoFi là xây dựng một hệ thống thị trường phức hợp vừa nhúng logic tài chính, tính toán ngữ nghĩa và cơ chế trò chơi trong bối cảnh mạng hiện đại, nơi thông tin tràn ngập và giá trị khó nắm bắt. Kiến trúc sinh thái của nó không phải là một "nền tảng nội dung" hay "giao thức tài chính" mà là điểm giao thoa của ba yếu tố: cơ chế phát hiện giá trị thông tin, hệ thống khuyến khích hành vi và động cơ phân phối thông minh — tạo thành một hệ sinh thái toàn diện tích hợp giao dịch thông tin, khuyến khích sự chú ý, đánh giá danh tiếng và dự đoán thông minh.

Từ góc độ logic cơ bản, InfoFi là một nỗ lực "tài chính hóa" thông tin, tức là biến những nội dung, quan điểm, phán đoán xu hướng, tương tác xã hội và các hoạt động nhận thức khác không thể định giá thành tài sản "chuẩn" có thể đo lường và giao dịch, gán cho chúng giá thị trường. Sự can thiệp của tài chính khiến thông tin trong quá trình sản xuất, lưu thông và tiêu dùng không còn là những "mảnh nội dung" rời rạc, đơn lẻ nữa, mà trở thành "sản phẩm nhận thức" có thuộc tính chơi cờ và khả năng tích lũy giá trị. Điều này có nghĩa là, một bình luận, một dự đoán, một phân tích xu hướng, có thể vừa là biểu hiện của nhận thức cá nhân, vừa có thể trở thành một tài sản đầu cơ có rủi ro và quyền thu nhập trong tương lai. Sự bùng nổ của một số thị trường dự đoán chính là ví dụ điển hình cho logic này đã được hiện thực hóa ở cấp độ dư luận công cộng và kỳ vọng thị trường.

Tuy nhiên, chỉ dựa vào cơ chế tài chính không đủ để giải quyết tình trạng ô nhiễm thông tin và nghịch lý "tiền tệ xấu đẩy lùi tiền tệ tốt" do bùng nổ thông tin mang lại. Do đó, AI trở thành trụ cột thứ hai của InfoFi. AI chủ yếu đảm nhận hai vai trò: một là sàng lọc ngữ nghĩa, như "rào cản đầu tiên" giữa tín hiệu thông tin và tiếng ồn; hai là nhận diện hành vi, thông qua việc lập mô hình dữ liệu đa chiều về hành vi mạng xã hội của người dùng, tương tác nội dung, tính nguyên bản của quan điểm, để thực hiện đánh giá chính xác về nguồn thông tin. Một số nền tảng chính là đại diện tiêu biểu cho việc áp dụng công nghệ AI vào đánh giá nội dung và chân dung người dùng, trong đó AI đóng vai trò "trọng tài thuật toán" trong mô hình Yap-to-Earn, quyết định ai xứng đáng nhận phần thưởng token, ai sẽ bị chặn hoặc giảm quyền. Ở một khía cạnh nào đó, chức năng của AI trong InfoFi tương đương với các nhà tạo lập thị trường và cơ chế thanh toán trong sàn giao dịch, là cốt lõi để duy trì tính ổn định và độ tin cậy của hệ sinh thái.

Và thông tin là nền tảng của mọi thứ. Nó không chỉ là đối tượng giao dịch, mà còn là nguồn gốc của cảm xúc thị trường, kết nối xã hội và sự hình thành đồng thuận. Khác với DeFi, tài sản neo trong InfoFi không còn là các tài sản cứng trên chuỗi như USDC, BTC, mà là "tài sản nhận thức" với tính thanh khoản cao hơn, cấu trúc lỏng lẻo hơn nhưng lại mang tính thời sự hơn, như quan điểm, niềm tin, chủ đề, xu hướng, và hiểu biết. Điều này cũng quyết định cơ chế vận hành của thị trường InfoFi không phải là xếp chồng tuyến tính, mà là hệ sinh thái động phụ thuộc cao vào đồ thị xã hội, mạng ngữ nghĩa và kỳ vọng tâm lý. Trong khung này, người sáng tạo nội dung tương đương với "nhà tạo lập thị trường" của thị trường, họ cung cấp quan điểm và hiểu biết để thị trường đánh giá "giá" của chúng; người dùng là "nhà đầu tư", thông qua việc thích, chia sẻ, đặt cược, bình luận, v.v. để thể hiện đánh giá giá trị của một thông tin nào đó, thúc đẩy nó tăng lên hoặc chìm xuống trong toàn bộ mạng lưới; trong khi đó, nền tảng và AI là "trọng tài + sàn giao dịch", có trách nhiệm đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của toàn bộ thị trường.

Sự vận hành đồng bộ của cấu trúc ba chiều này đã tạo ra một loạt các loài mới và cơ chế mới: thị trường dự đoán cung cấp các mục tiêu rõ ràng để tham gia cược; Yap-to-Earn khuyến khích kiến thức như khai thác và tương tác như sản xuất; giao thức danh tiếng chuyển đổi lịch sử cá nhân trên chuỗi và hành vi xã hội thành tài sản tín dụng; thị trường chú ý cố gắng nắm bắt "biến động cảm xúc" trong quá trình truyền bá trên chuỗi; trong khi nền tảng nội dung kiểm soát bởi token tái xây dựng logic thanh toán thông tin thông qua kinh tế quyền hạn. Chúng cùng nhau tạo thành hệ sinh thái đa lớp của InfoFi: vừa chứa các công cụ phát hiện giá trị, vừa mang lại cơ chế phân phối giá trị, còn tích hợp hệ thống danh tính đa chiều, thiết kế ngưỡng tham gia và cơ chế phản đối phù thủy.

Chính trong cấu trúc giao thoa này, InfoFi không còn chỉ là một thị trường, mà là một hệ thống trò chơi thông tin phức tạp: nó lấy thông tin làm phương tiện giao dịch, lấy tài chính làm động lực khuyến khích, và lấy AI làm trung tâm quản trị, cuối cùng nhằm xây dựng một nền tảng hợp tác nhận thức có khả năng tự tổ chức, phân phối và điều chỉnh. Theo một nghĩa nào đó, nó cố gắng trở thành một "cơ sở hạ tầng tài chính nhận thức", không chỉ để phân phối nội dung, mà còn để cung cấp cơ chế phát hiện thông tin và ra quyết định tập thể hiệu quả hơn cho toàn bộ xã hội tiền điện tử.

Tuy nhiên, hệ thống như vậy cũng định trước sự phức tạp, đa dạng và dễ tổn thương. Tính chủ quan của thông tin quyết định sự không thống nhất trong việc đánh giá giá trị, tính cạnh tranh trong tài chính gia tăng rủi ro về thao túng và hiệu ứng bầy đàn, còn tính chất hộp đen của AI cũng đặt ra thách thức về tính minh bạch. Hệ sinh thái InfoFi phải liên tục cân bằng và tự phục hồi giữa ba lực kéo, nếu không rất dễ bị lún sâu vào "cá cược trá hình" hoặc "nơi thu hút sự chú ý" do động lực từ vốn.

Việc xây dựng hệ sinh thái của InfoFi không phải là một dự án tách biệt của một giao thức hay nền tảng nào, mà là sự cộng tác của một hệ thống xã hội - công nghệ hoàn chỉnh, là một nỗ lực sâu sắc của Web3 trong việc "quản lý thông tin" thay vì "quản lý tài sản". Nó sẽ định nghĩa cách định giá thông tin trong thời đại tiếp theo, cũng như xây dựng một thị trường nhận thức có tính mở và tự trị hơn.

Ba, Cơ chế trò chơi cốt lõi: Khuyến khích đổi mới vs Bẫy thu hoạch

Trong hệ sinh thái InfoFi, mọi vẻ ngoài thịnh vượng đều là một trò chơi thiết kế cơ chế khuyến khích. Dù là sự tham gia vào thị trường dự đoán, sản xuất hành vi miệng, xây dựng tài sản danh tiếng, giao dịch sự chú ý, hay khai thác dữ liệu trên chuỗi, tất cả đều không thể tách rời khỏi một vấn đề cốt lõi: Ai là người cống hiến? Ai là người nhận cổ tức? Ai là người chịu rủi ro?

Từ góc nhìn bên ngoài, InfoFi dường như là một "cách mạng trong quan hệ sản xuất" trong quá trình chuyển đổi từ Web2 sang Web3: nó cố gắng phá vỡ chuỗi khai thác giữa "nền tảng - người sáng tạo - người dùng" trong các nền tảng nội dung truyền thống, và trả lại giá trị cho những người đóng góp thông tin ban đầu. Nhưng từ cấu trúc bên trong, sự hoàn trả giá trị này không phải là công bằng tự nhiên, mà được xây dựng trên một sự cân bằng tinh tế giữa một loạt các cơ chế khuyến khích, xác thực và đấu trường. Nếu được thiết kế hợp lý, InfoFi có khả năng trở thành một sân chơi đổi mới có lợi cho người dùng; nếu cơ chế bị mất cân bằng, nó rất dễ trở thành "sân thu hoạch nhà đầu tư lẻ" dưới sự thống trị của vốn + thuật toán.

Điều đầu tiên cần xem xét là tiềm năng tích cực của "khuyến khích đổi mới". Sự đổi mới cốt lõi trong tất cả các lĩnh vực con của InfoFi là biến "thông tin" - một tài sản vô hình khó đo lường và không thể tài chính hóa trong quá khứ - thành một thứ có thể giao dịch, có tính cạnh tranh và có thể thanh toán rõ ràng. Sự chuyển đổi này phụ thuộc vào hai động lực then chốt: khả năng truy xuất nguồn gốc của blockchain và khả năng đánh giá của AI.

Thị trường dự đoán biến nhận thức thành hiện thực thông qua cơ chế định giá thị trường; hệ sinh thái Zui Lu biến phát ngôn thành hành vi kinh tế; hệ thống danh tiếng đang xây dựng một loại vốn xã hội có thể kế thừa và thế chấp; thị trường chú ý còn định nghĩa lại giá trị nội dung thông qua logic "khám phá thông tin → đặt cược tín hiệu → thu được chênh lệch" với các xu hướng nổi bật làm đối tượng giao dịch; trong khi đó, ứng dụng InfoFi do AI điều khiển cố gắng xây dựng một mạng lưới tài chính thông tin được thúc đẩy bởi dữ liệu và thuật toán thông qua mô hình ngữ nghĩa quy mô lớn, nhận diện tín hiệu và phân tích tương tác trên chuỗi. Những cơ chế này khiến thông tin lần đầu tiên có thuộc tính "dòng tiền", và cũng khiến "nói một câu, chuyển một tweet, chứng thực ai đó" trở thành hoạt động sản xuất thực sự.

Tuy nhiên, hệ thống càng có động lực mạnh mẽ thì càng dễ phát sinh "lạm dụng trò chơi". Rủi ro hệ thống lớn nhất mà InfoFi phải đối mặt chính là sự biến dạng của cơ chế khuyến khích và sự phát triển của chuỗi chênh lệch giá.

Lấy Yap-to-Earn làm ví dụ, bề ngoài nó thưởng cho người dùng giá trị sáng tạo nội dung thông qua thuật toán AI, nhưng trong thực tế, nhiều dự án sau khi thu hút một lượng lớn người sáng tạo nội dung trong giai đoạn khuyến khích ban đầu đã nhanh chóng rơi vào "sương mù thông tin" - tài khoản robot lạm phát, những người nổi tiếng tham gia thử nghiệm trước, và các hiện tượng như việc các bên dự án thao túng trọng số tương tác diễn ra thường xuyên. Một KOL hàng đầu thẳng thắn nói: "Bây giờ nếu bạn không tạo lượng tương tác thì căn bản không vào được bảng xếp hạng, AI đã được huấn luyện để nhận diện từ khóa, bắt sóng độ hot." Hơn nữa, một bên dự án tiết lộ: "Đã đầu tư 15 triệu đô la cho một vòng Kaito, kết quả 70% lưu lượng là tài khoản AI và đội quân lạm phát, KOL thực sự không tham gia, bảo tôi đầu tư lần hai là không thể."

Dưới cơ chế không minh bạch của hệ thống điểm và kỳ vọng về token, nhiều người dùng trở thành "người làm việc miễn phí": phát tweet, tương tác, lên mạng, lập nhóm, nhưng cuối cùng không có đủ điều kiện để tham gia airdrop. Thiết kế khuyến khích "đâm sau lưng" kiểu này không chỉ phá vỡ uy tín của nền tảng mà còn dễ dẫn đến sự sụp đổ của hệ sinh thái nội dung lâu dài. So sánh giữa Magic Newton và Humanity là điển hình: cái trước có cơ chế phân phối rõ ràng trong giai đoạn Kaito, giá trị token được hoàn trả phong phú; cái sau thì do cơ chế phân phối mất cân bằng,