Lĩnh vực mã hóa trở thành chiến trường mới trong xung đột giữa Iran và Israel, thị trường tiền kỹ thuật số dưới chế độ thần quyền bị che phủ trong bóng tối.

Sự đối kháng giữa Iran và Israel đã lan rộng đến lĩnh vực Tiền kỹ thuật số.

Vào ngày 18 tháng 6 năm 2025, một trong những sàn giao dịch tiền kỹ thuật số lớn nhất của Iran đã bị tấn công mạng gây chấn động ngành. Một tổ chức hacker tự xưng là "Săn chim sẻ" đã vượt qua hệ thống phòng thủ của sàn giao dịch này, đánh cắp gần 90 triệu USD tài sản. Tổ chức này cáo buộc sàn giao dịch này hỗ trợ chính phủ Iran tránh các lệnh trừng phạt quốc tế và tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp, và đã chuyển số tiền bị đánh cắp vào các tài khoản có thông tin chống Iran.

Tin tặc cũng đã đăng cảnh báo trên mạng xã hội rằng: "Các cuộc tấn công mạng này là do sàn giao dịch trở thành công cụ quan trọng cho các hoạt động bất hợp pháp do chính quyền Iran tài trợ và vi phạm lệnh trừng phạt. Việc hợp tác với cơ sở hạ tầng liên quan đến chính quyền Iran sẽ khiến tài sản của bạn đối mặt với rủi ro."

Sự kiện tấn công mạng gây sốc này không chỉ tiết lộ về thị trường tiền kỹ thuật số khổng lồ của Iran, mà còn khiến mọi người nhận ra rằng: quốc gia duy nhất còn lại trên thế giới và cho đến nay là quốc gia duy nhất thực hiện chế độ thần quyền Hồi giáo toàn diện cũng đã sâu sắc liên kết với ngành công nghiệp tiền kỹ thuật số.

Động lực: Kênh tài chính dưới sự trừng phạt

Thị trường tiền kỹ thuật số của Iran đã có nhiều năm phát triển, sự quan tâm của họ đối với tiền kỹ thuật số chủ yếu xuất phát từ áp lực kinh tế và địa chính trị. Do nhiều quốc gia áp dụng các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt đối với Iran, các kênh tài chính thông thường của Iran bị hạn chế, thương mại quốc tế và chuyển tiền bị cản trở. Trong bối cảnh này, tiền kỹ thuật số được coi là một phương tiện thay thế.

Phân tích chỉ ra rằng, tình hình kinh tế của quốc gia này cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng thúc đẩy sự phát triển của thị trường tiền kỹ thuật số. Iran từ lâu đã phải đối mặt với lạm phát cao và áp lực giảm giá tiền tệ, đồng tiền Rial của nước này liên tục suy yếu. Thị trường chứng khoán Iran biến động mạnh, buộc nhiều người gửi tiết kiệm phải đầu tư vào tiền kỹ thuật số để phòng ngừa rủi ro. Đối với người dân Iran bình thường, tiền kỹ thuật số được coi là một công cụ bảo toàn giá trị và đa dạng hóa tài sản, đặc biệt trong thời kỳ kinh tế bất ổn.

Theo báo cáo phân tích của công ty an ninh, tổng lượng Tiền kỹ thuật số chảy vào các sàn giao dịch lớn ở Iran trong năm 2022 gần 3 tỷ USD, trong đó sàn giao dịch bị tấn công bởi hacker là nền tảng giao dịch lớn nhất của nước này, chiếm khoảng 87% thị phần. Các nền tảng chính khác còn có Wallex, Excoino, Aban Tether và Bit24. Các sàn giao dịch địa phương này đều cần được cấp phép bởi cơ quan quản lý và phải tuân thủ các quy định như phòng chống rửa tiền (AML) và nhận diện khách hàng (KYC) để hoạt động.

Ngoài ra, có báo cáo cho rằng phần lớn các giao dịch tiền kỹ thuật số trong nước của Iran được thực hiện thông qua sàn giao dịch này hoặc các sàn giao dịch tương tự để kết nối với thị trường quốc tế. Theo dữ liệu từ một cơ quan nghiên cứu blockchain, trong giai đoạn từ năm 2018 đến cuối năm 2022, một nền tảng giao dịch đã xử lý giao dịch trị giá 8 tỷ USD của Iran, trong đó sàn giao dịch này đã xử lý giao dịch trị giá 7,8 tỷ USD. Sàn giao dịch này cũng đã khuyến khích khách hàng sử dụng các đồng token cụ thể để thực hiện giao dịch ẩn danh, nhằm tránh "việc tài sản bị đe dọa do các lệnh trừng phạt".

Ngoài tài sản kỹ thuật số, trong việc phát triển công nghệ blockchain, chính phủ Iran trong những năm gần đây cũng đã có những bước đi. Đại diện tiêu biểu nhất là hai dự án blockchain được chính thức hỗ trợ: Kuknos và Borna. Mạng Kuknos được giới thiệu vào năm 2019 bởi bốn ngân hàng lớn của Iran (như Ngân hàng Melli, Ngân hàng Pasargad, v.v.) cùng với công ty công nghệ Tosan, với mã thông báo gốc PayMon (PMN) được sử dụng cho thanh toán nội bộ trong hệ thống ngân hàng. Cùng thời gian đó, Ngân hàng Trung ương Iran đã hợp tác với công ty blockchain Areatak để phát triển nền tảng Borna, dựa trên các công nghệ như Hyperledger Fabric, cung cấp khung ứng dụng hỗ trợ blockchain cho các tổ chức tài chính. Điều này cho thấy, chính quyền Iran cũng hy vọng sử dụng công nghệ blockchain để nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của hệ thống tài chính.

Ngoài ra, được cho là Iran và Nga đã hợp tác lập kế hoạch phát hành một loại stablecoin được hỗ trợ bởi vàng, nhằm phục vụ cho việc thanh toán thương mại giữa hai nước và né tránh các lệnh trừng phạt tài chính. Cũng có tin tức cho biết, Ngân hàng Trung ương Iran đang nghiên cứu phát hành đồng tiền kỹ thuật số của riêng mình "mã hóa Rial" và đã từng lên kế hoạch kết nối nó với hệ thống thanh toán của các nước như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Nhờ vào nguồn năng lượng phong phú của Iran, quốc gia này đã công nhận ngành khai thác tiền kỹ thuật số là ngành hợp pháp vào năm 2018. Năm 2021, Iran chiếm khoảng 4.5% sức mạnh tính toán Bitcoin toàn cầu, sản xuất gần 1 tỷ USD Bitcoin mỗi năm, phục vụ cho thương mại nhập khẩu và giảm thiểu ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt. Chính quyền Iran cũng hoan nghênh điều này, áp dụng chính sách giá điện ưu đãi cho các mỏ tiền kỹ thuật số.

Tuy nhiên, do gánh nặng lưới điện từ các khoản trợ cấp năng lượng cao và yêu cầu quy định rằng các thợ mỏ phải nộp bitcoin đã khai thác cho ngân hàng trung ương, nhiều mỏ đã chọn chuyển sang hoạt động ngầm hoặc lách luật. Các tổ chức ước tính rằng vào năm 2024, tỷ lệ sức mạnh tính toán bitcoin của Iran trên toàn cầu đã giảm xuống khoảng 3,1%.

Chính sách: Từ mở cửa đến thắt chặt, thực hiện lệnh giới nghiêm giao dịch tiền kỹ thuật số

Thái độ của chính phủ Iran đối với tiền kỹ thuật số đã trải qua nhiều lần dao động, chính sách quản lý của họ thể hiện từ việc mở cửa ban đầu đến việc dần dần thắt chặt.

Kể từ năm 2018, Iran chính thức công nhận ngành khai thác tiền kỹ thuật số là ngành hợp pháp, nhằm quy định hoạt động khai thác mỏ đã phổ biến trước đó. Chính phủ đã ban hành các biện pháp yêu cầu các thợ mỏ được cấp phép sử dụng thiết bị hiệu quả cao, và chỉ cho phép bán số tiền khai thác được cho ngân hàng trung ương theo một mức giá nhất định, đồng thời thanh toán tiền điện theo giá xuất khẩu. Giá điện rẻ đã thu hút các thợ mỏ nước ngoài, bao gồm cả Trung Quốc, đến Iran đầu tư khai thác.

Một mỏ khai thác từng ngắn hạn lọt vào top năm toàn cầu vào năm 2020 chính là đại diện cho những thợ mỏ Trung Quốc đi khai thác vàng ở Iran. Theo báo cáo, những người làm vận tải biển tại Iran đã thu mua hàng chục nghìn máy khai thác từ tay các thợ mỏ chưa bao giờ mở được kênh ở Iran với giá phế liệu, và nhờ vào mối quan hệ địa phương của mình, họ đã thành lập mỏ khai thác hợp pháp lớn nhất ở Iran.

Tuy nhiên, mô hình "đổi năng lượng lấy coin" này đã nhanh chóng làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng về điện. Vào tháng 5 năm 2021, sau khi trải qua một đợt mất điện lớn hiếm hoi vào mùa hè, Tổng thống Hassan Rouhani đã công bố lệnh cấm tạm thời đối với tất cả các hoạt động khai thác tiền kỹ thuật số trong bốn tháng, cho đến cuối tháng 9 năm đó, nhằm giảm tải cho lưới điện. Dữ liệu chính thức cho biết, các mỏ hợp pháp tiêu thụ khoảng 300 triệu kilowatt giờ, trong khi các mỏ trái phép không có giấy phép tiêu thụ lên tới 2 tỷ kilowatt giờ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến điện sinh hoạt. Sau đó, vào mỗi đợt cao điểm sử dụng điện mùa hè, chính phủ đã từng đóng cửa tạm thời một số mỏ để đảm bảo cung cấp điện cho dân sinh.

Trong lĩnh vực quản lý giao dịch, Ngân hàng Trung ương Iran đã cấm cá nhân sử dụng tiền kỹ thuật số khai thác nước ngoài để giao dịch trong nước từ năm 2020, tăng cường kiểm soát lưu thông tiền kỹ thuật số. Sau năm 2022, các cơ quan quản lý của Iran đã siết chặt các hạn chế đối với quảng cáo tiền kỹ thuật số và bán máy khai thác. Vào tháng 12 năm 2024, chính quyền Iran đã ra lệnh cấm quảng bá máy khai thác tiền kỹ thuật số và các khóa đào tạo liên quan trên internet, đồng thời yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử lớn gỡ bỏ nội dung quảng cáo liên quan. Cùng tháng, cơ quan quản lý năng lượng cũng cho biết sẽ truy cứu trách nhiệm pháp lý đối với việc khai thác trái phép.

Các biện pháp này đồng thời yêu cầu các mỏ khai thác tuân thủ chỉ hoạt động khi nguồn cung điện đủ, không cho phép sử dụng điện ngoài giờ cao điểm. Có thể thấy, với sự gia tăng của máy khai thác gây ra các vấn đề về tiêu thụ điện và an toàn, chính phủ đã thực hiện quy định chặt chẽ hơn đối với ngành khai thác. Vào cuối năm 2024, trọng tâm quản lý chuyển sang chính bản thân giao dịch tiền kỹ thuật số. Ngân hàng trung ương Iran đã ban hành quy định mới vào tháng 12 năm 2024, cố gắng chặn các giao dịch đổi tiền kỹ thuật số và rial trên các trang web trong nước. Vào tháng 1 năm 2025, họ đã giới thiệu giao diện giao dịch (API) do chính phủ chỉ định, yêu cầu tất cả các sàn giao dịch trong nước kết nối với hệ thống quản lý qua kênh này, thuận tiện cho việc giám sát thông tin danh tính người dùng và dòng tiền.

Vào tháng 2 năm 2025, chính phủ Iran thậm chí đã công bố cấm phát hành quảng cáo tiền kỹ thuật số trên bất kỳ nền tảng và hoàn cảnh nào. Ngay sau đó, sau sự cố hack xảy ra vào tháng 6, Ngân hàng Trung ương Iran đã tăng cường kiểm soát giao dịch tiền kỹ thuật số: theo báo cáo của công ty phân tích, chính phủ Iran quy định rằng các nền tảng tiền kỹ thuật số trong nước chỉ được phép hoạt động từ 10 giờ sáng đến 8 giờ tối (cái gọi là "lệnh giới nghiêm giao dịch tiền kỹ thuật số"), nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và hạn chế dòng vốn ra nước ngoài. Các loại biện pháp hạn chế liên tục xuất hiện, phần nào phản ánh sự cân nhắc của chính quyền trong việc thúc đẩy đổi mới và duy trì an toàn tài chính.

Giải thích: Tiền kỹ thuật số và giáo lý Hồi giáo

Là một nước Cộng hòa Hồi giáo, Iran cũng phải xem xét các quy định của luật Hồi giáo (Sharia) khi thúc đẩy sự phát triển của tiền kỹ thuật số. Giáo lý Hồi giáo cấm tất cả các hình thức cho vay nặng lãi (Riba) và cờ bạc (Gharar), trong khi giao dịch tiền kỹ thuật số do biến động mạnh và có tính chất đầu cơ nhất định, đã từng bị một số người bảo thủ nghi ngờ.

Lãnh đạo tối cao Iran, Ali Khamenei, có thái độ tương đối cởi mở về vấn đề này. Ông đã tuyên bố rõ ràng vào năm 2021 rằng việc mua bán và sản xuất tiền kỹ thuật số "phải tuân thủ các quy định pháp luật của Cộng hòa Hồi giáo Iran" và không tự động bị coi là trái với giáo lý Hồi giáo. Nói cách khác, miễn là chính phủ cho phép, việc giao dịch tiền kỹ thuật số theo quy định không phải là "bất hợp pháp". Hơn nữa, Khamenei cũng đã kêu gọi giới tôn giáo đưa ra ý kiến về các vấn đề xã hội mới, bao gồm cả tiền kỹ thuật số, để giữ cho giáo luật luôn cập nhật.

Tuy nhiên, ý kiến của các học giả tôn giáo khác nhau không hoàn toàn一致. Đại Ayatollah Makarem Shirazi nổi tiếng ở Iran giữ lập trường thận trọng. Ông cho rằng các tiền kỹ thuật số như Bitcoin có "nhiều sự không chắc chắn", chẳng hạn như thiếu sự bảo đảm của chính phủ, dễ bị lạm dụng, do đó giao dịch của chúng không phù hợp với yêu cầu của luật Hồi giáo. Một số lãnh đạo tôn giáo khác (chẳng hạn như Sistani) yêu cầu tín đồ tuân theo những giải thích luật học có thẩm quyền hơn trong trường hợp pháp luật không rõ ràng.

Mặc dù chính phủ Iran không coi tiền kỹ thuật số là một điều cấm đoán tôn giáo rõ ràng, nhưng trong thực tế lại nhấn mạnh rằng cần phải hoạt động trong khuôn khổ pháp luật và quy định của quốc gia, tránh các hành vi đầu cơ quá mức. Quan điểm này phần nào cân bằng mâu thuẫn giữa giáo lý Hồi giáo và thực tiễn kinh tế hiện đại.

Dưới những yếu tố không chắc chắn kinh tế đa dạng, tài sản số vẫn thu hút sự chú ý của một lượng lớn thanh niên và người làm trong ngành công nghệ ở Iran. Phân tích cho thấy, với sự phát triển của công nghệ thông tin, sự phổ biến của điện thoại thông minh, cũng như việc Iran dần mở cửa giao tiếp với thế giới bên ngoài, rào cản tham gia giao dịch tiền kỹ thuật số của người dân bình thường đang giảm dần.

Một trong những trường hợp điển hình nhất là vào mùa hè năm 2024, một trò chơi kiếm tiền trên nền tảng mạng xã hội đã bùng nổ ở Iran và thu hút sự chỉ trích từ các quan chức. Vào thời điểm đó, người phát ngôn của Trung tâm Không gian mạng Quốc gia Iran đã đưa ra cảnh báo, ông cho biết đã đọc được nhiều cuộc thảo luận của người dùng Iran trong các nhóm siêu lớn gần đây, và cho biết việc sử dụng trò chơi để khai thác tiền kỹ thuật số đã trở thành cái nôi của tội phạm hacker.

Cuộc tranh cãi này cũng đã thu hút sự chú ý của giới tôn giáo, các học giả nổi tiếng của đạo Shiite đã mô tả tiền kỹ thuật số là "nguồn gốc của nhiều vấn đề" và khuyến khích mọi người tránh chơi những trò chơi liên quan đến Bitcoin như thế này.

Tham gia vào thị trường tiền kỹ thuật số cũng đồng nghĩa với việc phải đối mặt với rủi ro. Có báo cáo chỉ ra rằng, mức độ kiến thức về tiền kỹ thuật số thấp ở Iran đã tạo ra bẫy cho các đối tượng phạm tội: các vụ lừa đảo liên tiếp xảy ra, nhiều nhà đầu tư phải chịu thiệt hại lớn do mù quáng chạy theo xu hướng. Giao dịch ẩn danh trên thị trường chợ đen cũng mang lại thách thức cho việc quản lý. Thêm vào đó, thị trường vốn đã có sự biến động mạnh, thiếu sự bảo vệ pháp lý trưởng thành, khiến một số gia đình ở Iran có cái nhìn thận trọng thậm chí là chờ đợi đối với loại tài sản này.

Tổng thể mà nói, mặc dù Tiền kỹ thuật số đang dần được chấp nhận rộng rãi hơn ở Iran, nhưng các cuộc thảo luận xung quanh tính hợp pháp, an toàn và đạo đức của nó vẫn tiếp tục. Ngày nay, trong bối cảnh chính phủ Iran đã áp dụng các biện pháp hạn chế internet nghiêm ngặt, thậm chí ở một số khu vực còn xảy ra ngắt kết nối mạng, đối với người dân bình thường, so với những khó khăn thực tế về chiến tranh và sự sống còn của quốc gia, triển vọng phát triển của thị trường Tiền kỹ thuật số có thể...