AI có cần Blockchain không? Khám phá cơ sở hạ tầng tài chính máy móc mới

Trong những năm gần đây, công nghệ trí tuệ nhân tạo đã phát triển mạnh mẽ, từ việc tạo nội dung đến lập trình mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển từ một công cụ đơn thuần thành một người tham gia độc lập. Trong khi đó, lĩnh vực Web3 cũng đang tích cực khám phá khả năng kết hợp giữa AI và Blockchain. Tuy nhiên, một câu hỏi đáng suy nghĩ là: liệu AI có thực sự cần sự hỗ trợ của công nghệ Blockchain?

Khi chúng ta xem AI như một người tham gia có khả năng hành động độc lập và dần thoát khỏi sự kiểm soát của con người, chúng ta sẽ nhận thấy rằng nó đang đối mặt với nhiều rào cản trong hệ thống tài chính hiện tại. Điều này không chỉ là vấn đề về hiệu suất mà còn là thách thức có tính cấu trúc. Hệ thống tài chính truyền thống từ khi được thiết kế đã không dành cho máy móc.

Nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản, và việc mở tài khoản không thể thiếu xác thực danh tính. Dù là mở tài khoản ngân hàng, mua sản phẩm tài chính hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều cần phải chứng minh bạn là một cá nhân hoặc pháp nhân cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý. Tuy nhiên, AI không thuộc hai loại này. Nó không có quốc tịch, giấy tờ xác minh danh tính hay mã số thuế, cũng không có khả năng ký tên hoặc năng lực hành vi pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể tự mở tài khoản, đăng ký công ty hay trở thành chủ thể của hợp đồng, cũng không thể thực hiện việc nhận tiền, thanh toán hay sở hữu tài sản. Nói một cách ngắn gọn, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", thiếu nhân cách tài chính.

So với các hệ thống tài chính truyền thống, Blockchain cung cấp một giao thức tài chính mà máy có thể trực tiếp truy cập. Trong thế giới Blockchain, danh tính không phải là yếu tố quan trọng nhất. Dù bạn là con người, kịch bản hay chương trình tự động, chỉ cần có thể tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, bạn có thể thực hiện các hoạt động kinh tế khác nhau trên chuỗi, như nhận và gửi tiền, ký hợp đồng thông minh và tham gia vào cơ chế đồng thuận. Điều này có nghĩa là Blockchain tự nhiên phù hợp cho việc "người dùng không phải con người" tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Một số dự án đã bắt đầu khám phá cách mà AI có thể đạt được "danh tính kinh tế" trên Blockchain, cách cung cấp dịch vụ cho các AI khác, và cách thực hiện giao dịch và phối hợp một cách tự chủ. Trong mô hình này, AI không còn là mô hình thụ động phụ thuộc vào đầu vào của con người, mà có khả năng tự chủ lấy tài nguyên, cung cấp dịch vụ, thu được lợi nhuận và tái đầu tư vào chính mình trong một hệ thống tuần hoàn.

Hệ thống tài chính truyền thống khó có thể thích ứng với tình huống này, chủ yếu vì toàn bộ hạ tầng của nó được thiết kế dựa trên giả thuyết "hành vi con người". Từ quy trình giao dịch đến cơ chế thanh toán, từ logic quản lý rủi ro đến tuân thủ quy định, tất cả đều sâu sắc gắn liền với cách thức hoạt động của xã hội loài người. Điều này dẫn đến việc bất kỳ giao dịch nào liên quan đến "người dùng không phải con người" đều cần phải gắn liền với một cá nhân hoặc công ty, không chỉ kém hiệu quả mà còn tiềm ẩn rủi ro trách nhiệm lớn.

Trong hoạt động kinh tế của AI, stablecoin có thể đóng vai trò như "tiền tệ cứng". Khi các AI thực hiện gọi dịch vụ hoặc trao đổi tài nguyên, chúng có xu hướng sử dụng đơn vị thanh toán có giá trị ổn định, thay vì tài sản tiền điện tử có độ biến động cao. Hiện tại, một số dự án đã và đang thử nghiệm để các cuộc gọi dịch vụ giữa các AI được thanh toán theo thời gian thực bằng stablecoin, từ đó xây dựng một hệ thống kinh tế có độ ma sát thấp mà không cần sự can thiệp của con người.

Trong tương lai, chúng ta có thể thấy sự phát triển xa hơn nữa, như AI tồn tại dưới hình thức tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi. Những thực thể AI này có thể sở hữu quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi, có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi kiện hoặc cập nhật giao thức mà không cần đăng ký tại một quốc gia cụ thể, hình thành một "pháp nhân kỹ thuật số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.

Tuy nhiên, tầm nhìn này cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Quản lý khóa của ví AI, tổn thất kinh tế do lạm dụng mô hình, tính khả thi xác minh của danh tính trên chuỗi, vị thế pháp lý của các chủ thể AI xuyên biên giới, ranh giới đạo đức của hành vi thuật toán, v.v. đều cần được giải quyết khẩn cấp. Quan trọng hơn, các khung pháp lý và quy định hiện có gần như không cung cấp con đường thích hợp cho "những người hành động không phải con người".

Mặc dù vậy, một số dự án tiên phong đã trình bày những giải pháp khả thi. Điều này không phải là việc sửa chữa các hệ thống cũ để thích nghi với AI, mà là xây dựng một bộ cơ sở hạ tầng "tài chính máy móc" phù hợp hơn để hỗ trợ hành vi của AI. Cơ sở hạ tầng này cần có danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp đồng thông minh và cơ chế tín dụng phi tập trung, đó chính là cốt lõi của công nghệ Web3.

Trong quá trình phát triển của tiền điện tử, ban đầu nó được tạo ra để phục vụ cho "những người không có tài khoản", như những nhóm bị hệ thống tài chính truyền thống loại trừ. Hiện nay, nó có thể trở thành lựa chọn duy nhất cho "những cỗ máy không có danh tính" tham gia vào hoạt động kinh tế. Nếu như tài chính truyền thống là một kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì Blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính dành cho máy móc".

AI không nhất thiết phải sở hữu quyền nghĩa vụ theo pháp luật, nhưng nó thực sự cần một giao diện kinh tế có thể hoạt động. Và đây chính là vấn đề mà công nghệ Blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết. Với sự tiến bộ của công nghệ và sự nâng cao nhận thức xã hội, chúng ta có thể chứng kiến sự ra đời của một hệ sinh thái kinh tế hoàn toàn mới, bao gồm các thực thể máy móc.